Առաջամարտիկներ

- Դե եկեք եղ­բայր­ներ մի­ա­նանք, 

Մեր ազ­գին, մեր հո­ղին տեր դառ­նանք,

ԱՑ­ՏԵԿ­ՆԵՐ։ Մար­տի դաշ­տում խի­զախ էին ու ան­գութ, բայց այլ ընտ­րու­թյուն նրանք չու­նե­ին։ Պարտ­վո­ղը կամ զոհ­վում էր, կամ որ­պես զոհ՝ մա­տուց­վում հաղ­թող կող­մին։Աց­տեկ­նե­րի զեն­քը պար­զու­նակ էր, բայց դրա կի­րա­ռու­թյու­նը մեծ վար­պե­տու­թյուն էր պա­հան­ջում։ Մար­տից առաջ երդ­վում էին մեռ­նել, բայց ոչ մի քայլ չնա­հան­ջել։ Նրանց կայս­րու­թյու­նը ջախ­ջախ­վեց իս­պա­նա­ցի կոն­կիս­տա­դոր­նե­րի (Իս­պա­նի­ա­յի և Պոր­տու­գա­լի­ա­յի նվա­ճող­ներ Կենտ­րո­նա­կան ու Հա­րա­վա­յին Ամե­րի­կա­յում) կող­մից։

ՄԻՋ­ՆԱ­ԴԱՐ­ՅԱՆ ՄՈՆ­ՂՈԼ­ՆԵՐ։ Նրանք մշ­տա­պես բար­բա­րոս­նե­րի համ­բավ են վա­յե­լել։ Բայց դա չխան­գա­րեց կա­ռու­ցել աշ­խար­հում երբևէ գո­յու­թյուն ու­նե­ցած ամե­նա­մեծ կայս­րու­թյու­նը։ Եվ­րո­պա­յի և Ասի­ա­յի մեծ մա­սը նվաճ­վել է մոն­ղո­լա­կան թեթև հե­ծե­լա­զո­րի կող­մից, որը ղե­կա­վա­րում էր աշ­խար­հի ամե­նա­հա­ջո­ղակ, միևնույն ժա­մա­նակ՝ ամե­նա­ար­յու­նար­բու հրա­մա­նա­տար Չին­գիզ խա­նը։ Մոն­ղոլ­ներն աչ­քի էին ընկ­նում կար­գա­պա­հու­թյամբ, գե­րա­զանց տի­րա­պե­տում էին նետ ու աղե­ղին։

Զո­րահ­րա­մա­նա­տար­նե­րը հա­ճախ էին ըն­դօ­րի­նա­կում նվաճ­ված ժո­ղո­վուրդ­նե­րի ռազ­մա­կան փոր­ձը։Այդ պատ­ճա­ռով սխալ է կար­ծել, որ նրանց հաղ­թա­նակ­նե­րը պայ­մա­նա­վոր­ված էին մի­այն քա­նա­կով, կամ վե­րագ­րել պա­տա­հա­կա­նու­թյա­նը։ 

ՄԱՄ­ԼՈՒՔ­ՆԵՐ։ Մահ­մե­դա­կա­նաց­ված այս մար­տիկ-ստ­րուկ­նե­րը կազ­մում էին սուլ­թան­նե­րի և խա­լիֆ­նե­րի էլի­տար բա­նա­կը։ Ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում նրանք դար­ձան ինք­նու­րույն ռազ­մա­կան ուժ և հայ­ճախ էին ջախ­ջա­խում խա­չա­կիր­նե­րին։ Ման­կու­թյու­նից նրանց սո­վո­րեց­նում էին տի­րա­պե­տել ռազ­մա­կան ար­վես­տին և բժշ­կու­թյա­նը։ Ու­նե­ին սե­փա­կան պատ­վո-վար­քա­կա­նո­նը, որի կարևորա­գույն դրույթ­նե­րից մե­կը մե­ծա­հո­գու­թյունն էր պարտ­վող­նե­րի նկատ­մամբ։ 

ՍԱ­ՄՈՒ­ՐԱՅ­ՆԵՐ։ Միջ­նա­դար­յան Ճա­պո­նի­ա­յում պրո­ֆե­սի­ո­նալ ռազ­միկ­ներ էին թրի գոր­ծած­ման մեծ վար­պետ­ներ։ Սա­մու­րա­յա­կան թու­րը եղել է երբևէ գո­յու­թյուն ու­նե­ցած ամե­նա­սուր զի­նա­տե­սա­կը։ Ու­նե­ին սե­փա­կան պատ­վո-վար­քա­կա­նոն, որը պա­հան­ջում էր են­թարկ­վել տի­րո­ջը և հարկ եղած դեպ­քում կյան­քը զո­հա­բե­րել հա­նուն նրա։ Ապա­գա սա­մու­րա­յը կոպ­վում ու պատ­րաստ­վում էր վաղ ման­կու­թյու­նից՝ ամ­բողջ կյան­քի ըն­դաց­քում։ Ին­չի արդ­յուն­քում նրանք դար­ձան մարդ­կու­թյա­նը հայտ­նի ամե­նա­լավ պատ­րաստ­ված մար­դաս­պան­նե­րը։ 

ՎԻ­ԿԻՆԳ­ՆԵՐ։ Նրանց ժա­մա­նակ­նե­րից մեզ բա­ժա­նում է մի ամ­բողջ հա­զա­րամ­յակ, բայց մինչ օրս կա­թո­լիկ քա­հա­նա­ներն Աստ­ծուց օգ­նու­թյուն են հայ­ցում՝ նրան­ցից պաշտ­պան­վե­լու հա­մար։ Նոր­վե­գա­ցի ծո­վա­յին ռազ­միկ­նե­րից եվ­րո­պա­ցի­նե­րի սար­սա­փը այն­քան մեծ էր,որ ար­տա­ցոլ­վել է ան­գամ աղոթք­նե­րում։ Շուրջ 300 տա­րի վի­կինգ­նե­րի նա­վե­րը Նոր­վե­գի­ա­յից լո­ղում էին դե­պի Եվ­րո­պա՝ փառ­քի և ավա­րի հետևից։ Ծն­վե­լով Հյու­սի­սա­յին Եվ­րո­պա­յի բնակ­լի­մա­յա­կան խիստ պայ­ման­նե­րում և ամ­բողջ կյան­քում մսա­յին կե­րա­կուր­նե­րով սն­վե­լով՝ վի­կինգ­նե­րը դառ­նում էին հզոր ու ան­խիղճ ռազ­միկ­ներ։ Նրանց հա­ջող­վել է կո­ղոպ­տել ան­գամ Փա­րի­զը։

ՍՊԱՐ­ՏԱ­ՑԻ­ՆԵՐ։ «Վա­հան­նե­րով, կամ վա­հա­նի վրա»։ Այս­պի­սին էր Սպար­տա քա­ղա­քի բնակ­չու­թյան կար­գա­խո­սը։ Այս­տեղ ար­գել­ված էին բո­լոր տե­սա­կի զվար­ճանք­նե­րը և ճո­խու­թյուն­նե­րը։ Երբ տղան մե­ծա­նում էր այն­քան, որ կա­րո­ղա­նար ձեռ­քե­րի մեջ խա­ղա­լիք թուր պա­հել, հե­ռաց­նում էին մո­րից և տա­նում՝ ռազ­մա­կան կր­թու­թյուն ստա­նա­լու։

ԱԶԱ­ՏԱ­ՄԱՐ­ՏԻ­ԿԸ։ Ազ­գա­յին զար­թոն­քի ջա­հա­կիրն է հա­մա­մարդ­կա­յին եր­ջան­կու­թյան զգա­ցու­մով սուրբ գործ կա­տա­րող, դա­րեր ի վեր երա­զած ան­կա­խու­թյան ան­ցու­մա­յին կա­մուրջ։ Հար­կադր­ված պա­տե­րազ­մի փո­թո­րիկ­նե­րի ու ալե­կո­ծում­նե­րի հաղ­թա­հա­րող։ Բար­դու­թյուն­նե­րի ու փոր­ձու­թյուն­նե­րի մի­ջով անց­նող ուժ­գին հար­ված­նե­րին դի­մա­ցող իմաս­տա­վոր ազա­տա­մար­դիկ։ Ներդ­նե­լով իրենց նյու­թա­կան, գի­տա­կան, հոգևոր կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը, անհ­րա­ժեշ­տու­թյան դեպ­քում նաև կյան­քը, որոնց հարս­տու­թյան հիմ­քը հան­դի­սա­նում է սր­բա­զան սիո ապ­րու­մը։ Նրանց խոս­քը դառ­նում է գործ, քան­զի նրանց է բախտ վի­ճա­կել առա­ջի­նը մար­տըն­չել։ Պայ­քա­րում զոհ­վե­լով առա­ջաց­նում են հի­աց­մունք, այդ նվա­ճում­նե­րով մար­դու վեր­ջին ճի­գը ար­տա­հայ­տե­լով հա­մար­վում են օգ­տա­վետ խա­ղաղ ապ­րե­լու ար­գա­սիք։ Գնա­հա­տե­լով նրանց արի­ու­թյու­նը և այն համ­րե­լով բա­րուն, մտա­վոր ու հոգևոր բա­նա­կա­նու­թյու­նը կենտ­րո­նաց­նե­լով հասց­նում են հա­մա­մարդ­կա­յին օրի­նա­վոր ար­ժա­նա­պա­տիվ պա­հանջ­նե­րին։ Ահա ով­քեր են ազա­տա­մար­տիկ­նե­րը, որոնք այս չա­փա­նիշ­նե­րով է բնո­րոշ­վում և իրենց ծնուն­դով դառ­նում էն հե­րո­սա­կան։