Վաղարշ Վաղարշյան
Վաղարշակ Բոգդանի Տեր-Պետրոսյան
հայ դերասան, ռեժիսոր, դրամատուրգ, թատերական գործիչ,
ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ` 19544
ԽՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիր 1941 և 1952,
ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1939-ից
Արձակագիր Արազու խորհրդով իր Վաղարշակ անունը բարեհնչունության համար դարձրել է Վաղարշ, այս Վաղարշ-ից էլ նոր ազգանուն սարքել և ընդունել Վաղարշ Վաղարշյան գրական անունը:
Ծնվել է Շուշի քաղաքում։ Նախնական կրթությունը ստացել է տեղի թեմական դպրոցում։
1907թ.-ին երկու դասընկերների հետ գնում է Թիֆլիս: Ապագա դերասանին չի հաջողվում Ներսիսյան դպրոց ընդունվել, և դա փոխարնվում է առևտրական ուսումնարանով:
Ամո-Խարազյանի խումբը 1912թ.-ին ներկայացնում է պատանի թատերագրի հեղինակած առաջին՝ «Փող և տաղանդ» պիեսը: Հեղինակը դիտում է այդ ներկայացումը Հովհաննես Թումանյանի և դերասան Կ.Գալֆայանի հետ միևնույն օթյակում նստած: Նույն թվականին Մայսուրյանի, Միրաղյանի, Հասմիկի և այլոց հետ Վաղարշյանը հյուրախաղերի է մեկնում Գյանջա: Աննշան է լինում նրա մասնակցությունն այդ ներկայացումներին (ավելի շատ հուշարար էր Վաղարշյանը, քան դերասան):
1913թ.-ին Հովհաննես Թումանյանի հիմնադրած Կովկասյան հայ գրողների ընկերության առընթեր ստեղծվում է սկսնակ գրողների ընկերություն, որի անդամն է դառնում Վաղարշյանը:
Ապագա դերասանի կենսափորձը հարստացնում են նրա կյանքի հաջորդ դրվագները՝ ուսուցչություն հեռավոր Արդանուշի շրջանի Տանձուտ գյուղում, որ դրանից մի տարի չանցած, առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, թուրքական հարձակմանը ենթարկվեց, ապա նաև ծառայությունը Բաքվի նավթարդյունաբերողների խորհրդում: Սակայն նրա ծառայությունը Բաքվում երկար չի տևում:
Բաքվում կազմակերպված մի թատերախմբի հետ նա մեկնում է հյուրախաղերի Հյուսիսային Կովկաս՝ Ղզլար, Ղուբա, Մոզդոկ, ապա Կրասնոդար, Ռոստով, Արմավիր և այլուր: Շրջագայող այս և ուրիշ խմբերում Վաղարշյանն անում է դերասանական առաջին քայլերը՝ դրամաներ, մելոդրամաներ, կոմեդիաներ, վոդևիլներ, օպերետներ: Եթե սկզբում երիտասարդ դերասանը խաղում է համեմատաբար աննշան դերեր, ապա հաջորդ տարին նրան վիճակվում է հանդես գալ խոշոր դերերով՝ Սեյրան, Օթարյան, Կրեչինսկի, Ֆերդինանդ:
Վաղարշյանի գործունեության առաջին շրջանը (1914-1923թթ.) Հյուսիսային Կովկասում որոշիչ եղավ Վաղարշյանի նաև քաղաքացիական նկարագրի ձևավորման համար, որը և հետագայում պայմանավորեց նրա արվեստի ուղղությունն ու բովանդակությունը: Այդ տասնամյակում տեղի ունեցավ Հոկտեմբերյան Մեծ հեղափոխությունը, բռնկվեցին քաղաքացիական կռիվներ: Երիտասարդ դերասանը հեղափոխական ժողովրդի հետ էր:
1923թ.-ից Վաղարշյանը հաստատվում է Երևանում, դառնում Առաջին պետական թատրոնի դերասան. սկսվում է նրա գործունեության հասուն շրջանը՝ ամեն ինչով տարբերվող նախորդից: Ամենից առաջ՝ խաղացանկով:
Հյուսիսային Կովկասում առաջին դերասանի դիրքի և առաջնակարգ դերի սովոր Վաղարշյանը Առաջին պետական թատրոնում մերվում է ընդհանուր դերասաններին: Այստեղ անցկացրած առաջին տասնամյակը նրա համար դառնում է ստեղծագործական կատարելության հասնելու տասնամյակ: Ամենատարբեր բնույթի ու ծավալի չորս տասնյակից ավելի դերակատարությունները հղկում, փայլ են տալիս դերասանի տաղանդին, և նա դառնում է թատրոնի առաջին անուններից մեկը:[1] 1941-1949-ին եղել է Գաբրիել Սունդուկյանի անվան դրամատիկական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարը։
Երևանի Գ.Սունդուկյանի անվան թատրոնում բեմադրել է Բ.Ռոմանշովի «Հրե կամուրջ»-ը, Տիգրան Հախումյանի «Թշնամին» և Ալեքսանդր Ֆադեևի «Ջարդը» (1931-32), Մաքսիմ Գորկու «Դոստիգաև և ուրիշներ» (1934), «Վասա Ժելեզնովա» (1937) և այլ դրամաներ։
1944-ից դասախոսել է Երևանի թատերական ինստիտուտում։ Նկարահանվել է նաև կինոյում։
Առաջին դրամաները գրել է 1918-1920-ին («Ղողանջ», «Սուլթան Աբդուլ Համիդ», «Գագիկ Երկրորդ»): ԽՍՀՄ առաջին գումարման Գերագույն սովետի դեպուտատ է: Պարգևատրվել է Լենինի, Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշաններով: Մահացել է Մոսկվայում, աճյունը տեղափոխվել է Երևան:
Խաղացած դերերը
Լենին՝ Պոգոդինի «Հրացանավոր մարդը», 1938 թ.
Սուրեն՝ Շիրվանզադեի «Պատվի համար»
Գագիկ՝ Դերենիկ Դեմիրճյանի «Երկիր հայրենի»
Ասլան-ամի՝ Վ.Վաղարշյանի «Օղակում», 1930 թ.
Խլեստակով՝ Նիկոլայ Գոգոլի «Ռևիզոր», 1925 թ.
Արբենին՝ Միխայիլ Լերմոնտովի «Դիմակահանդես»
Պրոստոսով՝ Լև Տոլստոյի «Կենդանի դիակ», 1951 թ.
Համլետ, Ռուզենկրանց՝ Ուիլյամ Շեքսպիրի «Համլետ», 1942 թ.
Եգոր Բուլըչով՝ Մաքսիմ Գորկու «Եգոր Բուլըչով», 1933թ.
Ելիսատով՝ «Լյուբով Յարովայա»
Գուլյաչկին՝ «Մանդատ»
Տրանիո՝ «Կամակոր կնոջ սանձահարումը»
Բորոդին՝ «Ահը»
Ֆոն Շտուբե՝ «Բեկում», 1928 թ.
Բելոգուբով՝ «Արդյունավետ պաշտոն», 1929 թ.
Տիխըն՝ «Ամպրոպ»
Պոլեժաև՝ «Անհանգիստ ծերություն», 1938 թ.
Պրոտասով՝ «Արևի զավակները», 1953 թ.
Ֆիրս՝ «Բալենու այգին», 1951 թ.
Միրոն Գոռլով՝ «Ռազմաճակատ»
պաստոր Յուլիան՝ «Սերը լուսաբացին»
Տրուբնիկով՝ «Օտար ստվեր»
Հարրի Սմիթ՝ Կ.Սիմոնովի «Ռուսական հարց», 1947 թ.
Վ.Վաղարշյանի ստեղծագործությունների մատենագրություն
Օղակում, Երևան, Պետհրատ, 1935, 99 էջ:
Սասունցի Դավիթ, Երևան, Պետհրատ, 1938, 231 էջ:
Վանքաձոր, Երևան, Հայպետհրատ, 1946, 83 էջ:
Պիեսների ժողովածու, Երևան, Հայպետհրատ, 1954, 468 էջ:
Ընկերներս, բարեկամներս և ես, Երևան, Հայպետհրատ, 1959, 502 էջ:
Երկերի ժողովածու 2 հատորով, հատոր 1, Երևան, «Հայաստան», 1972, 375 էջ:
Երկերի ժողովածու 2 հատորով, հատոր 2, Երևան, «Հայաստան», 1975, 261 էջ:
Վ.Վաղարշյանի կատարած թարգմանությունները (ռուսերենից)
Ֆրիդրիխ Շիլլեր, Ընտիր երկեր (գրքի մեջ մտնող «Սեր և Խարդավանք» դրաման թարգմանել է Վ.Վաղարշյանը), Երևան, Հայպետհրատ, 1952, 916 էջ:
Երկեր Վ.Վաղարշյանի և նրա ստեղծագործական գործունեության մասին
Լաերտ Վաղարշյան, Ուզում եմ պատմել Ձեզ (հուշագրություն), Երևան, 1993, 261 էջ:
Ս.Ռիզաև, Մաքսիմ Գորկու դրամատուրգիան հայ բեմում, 1956 թ.
«Սովետական արվեստ», 1956 թ.
Ս.Հարությունյան, Անկրկնելի կերպարներ, «Վաղարշ Վաղարշյան» ժողովածու, 1960 թ.
Եղիշե Չարենց, Գրականության մասին, 1957 թ.
